„Celnik nie może być ślepo posłuszny przełożonemu” – artykuł Magdaleny Januszewskiej w „Dzienniku Gazecie Prawnej”
22-10-2014
Funkcjonariusz nie musi wykonywać poleceń służbowych, jeśli prowadziłoby to do popełnienia przestępstwa.
Obowiązek wykonania polecenia służbowego jest obowiązkiem funkcjonariusza, którego niewykonanie lub nieprawidłowe wykonanie jest podstawą do pociągnięcia do odpowiedzialności służbowej (zob. wyrok NSA z 11 kwietnia 2006 r., I OSK 1003/05). Przepisy pozwalają jednak odmówić wykonaniu polecenia służbowego albo rozkazu, który prowadziłby do popełnienia przestępstwa. W takich okolicznościach odmowa jest nie tylko prawem, ale obowiązkiem funkcjonariusza.
Zgodnie z art. 58 ust. 2 i ust. 3 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji policjant obowiązany jest odmówić wykonania rozkazu lub polecenia przełożonego, jeśli łączyłoby się to z popełnieniem przestępstwa. Co więcej, o odmowie powinien zameldować Komendantowi Głównemu Policji z pominięciem drogi służbowej.
To jednak sporadyczna sytuacja, gdyż w mundurowych formacjach obowiązuje zasada posłuszeństwa wobec przełożonych. Zwrócił na to uwagę WSA w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z 21 stycznia 2010 r. (II SA/Go 970/09), stwierdzając, że tylko w wyjątkowych przypadkach policjant może odmówić wykonania polecenia przełożonego ? właśnie na podstawie art. 58 ust. 2. Wynika to ze specyfiki organizacji i zadań tej służby. Zasadniczo odmowa wykonania lub niewykonanie rozkazu lub polecenia przełożonego jest naruszeniem dyscypliny. Oczywiście można informować przełożonego o swoich uwagach co do wykonania wydanego jej polecenia, jednak ostateczną decyzję co do wykonania podejmuje właśnie on.
Te same zasady dotyczą funkcjonariuszy ABW i CBA.
W podobnej sytuacji są celnicy. Muszą wykonywać polecenia służbowe (art. 127 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o Służbie Celnej), ale mają obowiązek odmówić, jeżeli prowadziłoby to do popełnienia przestępstwa, wykroczenia, przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. O odmowie celnik informuje kierownika urzędu bądź organ nadrzędny, z pominięciem drogi służbowej. Ale to nie wszystko. Jeżeli polecenie służbowe w przekonaniu celnika jest niezgodne z prawem, godzi w interes społeczny lub zawiera znamiona pomyłki, to powinien on przedstawić swoje zastrzeżenia przełożonemu na piśmie. W razie pisemnego potwierdzenia polecenia powinien je wykonać, zawiadamiając jednocześnie o zastrzeżeniach kierownika urzędu, a gdy polecenie wydał kierownik urzędu – organ nadrzędny (art. 127 ust. 2 ustawy o Służbie Celnej). Poza tymi dwoma sytuacjami odmowa wykonania skutkuje odpowiedzialnością dyscyplinarną.
Choć teoretycznie w określonych sytuacjach funkcjonariusz może sprzeciwić się przełożonemu, to w praktyce nie jest to proste. W zhierarchizowanej strukturze sprzeciwienie się szefowi wymaga nie lada odwagi, nawet jeśli w określonych okolicznościach jest słuszne. Trudność może się pojawić też wówczas, gdy nie jest oczywiste, że wykonanie polecenia łączy się z bezprawnością. Oprócz jednoznacznych sytuacji, jak np. polecenie zabicia człowieka, czy dokonania kradzieży, mogą zdarzyć się przypadki, gdy trudno ocenić, czy określne zachowanie można zakwalifikować jako czyn zabroniony, czy też nie. W ostatnim czasie głośna jest np. sprawa celników, którym przełożeni polecają zabierać automaty do gry działające poza kasynami. Kłopot w tym, że nie jest do końca wiadomo, czy automaty te działają legalnie, czy też nie i jak w związku z tym ocenić działanie celników (zob. DGP z 14 października br.).
Ewentualne postępowanie karne wobec funkcjonariusza wiąże się dla niego z rożnymi dolegliwościami (zaczynając od zawieszenia). Niewielką pociechą jest więc to, że w razie wszczęcia przeciwko funkcjonariuszowi postępowania karnego o przestępstwo popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych przysługuje mu zwrot kosztów obrony (w wysokości urzędowego wynagrodzenia jednego obrońcy), i to tylko wtedy gdy zakończy się ono dla niego pomyślnie, tzn. prawomocnym orzeczeniem o umorzeniu postępowania wobec braku ustawowych znamion czynu zabronionego lub niepopełnienia przestępstwa albo wyrokiem uniewinniającym (zob. art. 134 ustawy o Służbie Celnej, art. 84 ustawy o ABW, art. 76 o CBA).
Więcej na stronach „DGP”