Termin złożenia wniosku o ?urlop? rodzicielski dla przedsiębiorczyni – artykuł Magdaleny Januszewskiej w „Rachunkowość i Podatki”

18-01-2017

Wystarczy spóźnić się z wnioskiem, żeby stracić prawo do wydłużonego zasiłku macierzyńskiego. Terminu nie da się przywrócić.

Kobiety prowadzące działalność gospodarczą ubezpieczające się dobrowolnie chorobowo często korzystają z uprawnień rodzicielskich, tzn. z zasiłku macierzyńskiego przez rok od urodzenia dziecka. Mogą go pobierać przez okres, w którym pracownicom przysługuje urlop macierzyński i rodzicielski. Obecnie kobieta ma prawo do zasiłku macierzyńskiego przez 20 tygodni (zakładamy, że urodziło się jedno dziecko). Potem może skorzystać z kolejnej transzy zasiłku macierzyńskiego ? przez okres urlopu rodzicielskiego, który trwa 32 tygodnie (art. 180 i 1821a Kp). Zasiłek macierzyński przysługuje więc w trakcie okresu zasiłkowego, którym w wypadku pracowników jest właściwy urlop, a w wypadku innych ubezpieczonych ? okres równoważny temu urlopowi.

Kiedy wniosek

Przepisy dotyczące urlopów macierzyńskich i rodzicielskich zmieniały się na początku 2016. W poprzednim stanie prawnym po urlopie macierzyńskim przysługiwał tzw. dodatkowy urlop macierzyński, a dopiero po nim ? rodzicielski. Obecnie urlop rodzicielski ?wchłonął? 2-tygodniowy dodatkowy urlop macierzyński.

Już wtedy powstały wątpliwości. Po pierwsze, kiedy należy składać wniosek o zasiłek macierzyński na okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. Po drugie, czy obowiązują tu identyczne terminy, jak w przypadku pracowników.

Ten kłopot nie pojawia się przy podstawowym ?urlopie? macierzyńskim ? występuje się o zasiłek po urodzeniu dziecka, składając akt urodzenia. Problem dotyczy późniejszego okresu ? równoważnego urlopowi rodzicielskiemu (wcześniej także dodatkowemu macierzyńskiemu).

Ustawa zasiłkowa nie dawała bowiem i ? pomimo nowelizacji ? nadal nie daje jednoznacznej wskazówki. A stawka jest wysoka, bo spóźnienie się z wnioskiem oznacza bezpowrotną utratę dalszego zasiłku.

Spory sądowe

Pracownica, która chce skorzystać z urlopu rodzicielskiego, musi złożyć wniosek o jego udzielenie na 21 dni przed rozpoczęciem tego okresu korzystania z tego urlopu (przed 2.01.2016 ? 14 dni). Ustawa zasiłkowa nie precyzuje jasno, kiedy taki wniosek powinna złożyć przedsiębiorczyni, a z oczywistych względów nie wynika to z Kp.

Art. 29 ust. 5 ustawy zasiłkowej (w wersji obowiązującej przed 2.01.2016) mówił, że zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kp jako okres urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego oraz rodzicielskiego.

Od 2.01.2016 obowiązuje nowy, ale analogiczny przepis, tzn. art. 29a ust. 1 ustawy zasiłkowej stanowiący, że zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kp jako okres urlopu macierzyńskiego, na warunkach urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego oraz ojcowskiego.

Z tego względu niektórzy uważali, że skoro ustawa zasiłkowa nie określa terminu wystąpienia z wnioskiem o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający dodatkowemu urlopowi macierzyńskiemu oraz rodzicielskiemu, to należy stosować art. 67 ustawy zasiłkowej. Przewiduje on, że roszczenie o wypłatę zasiłku macierzyńskiego przedawnia się po upływie 6 miesięcy od ostatniego dnia okresu, za który świadczenie przysługuje. Oznaczałoby to całkiem sporo czasu na wystąpienie z takim wnioskiem. Zdarzały się idące w tym kierunku orzeczenia sądów niższych instancji (zob. wyroki SO w Szczecinie z 13.10.2014, VI Ua 10/14 i Kaliszu z 16.10.2014, V Ua 30/14).

Z rozporządzenia

ZUS ? zarówno przed nowelizacją, jak i obecnie ? stoi na stanowisku, że wniosek o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego osoby te powinny złożyć przed rozpoczęciem tego okresu korzystania z zasiłku macierzyńskiego.

Wywodzi to z przepisów wykonawczych do ustawy zasiłkowej.

Wcześniej był to § 18 pkt 2 rozporządzenia MPiPS z 2.04.2012 w sprawie określania dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłat zasiłków z ubezpieczenia społecznego (DzU poz. 444, już nie obowiązuje). Wskazywał on, że wniosek ubezpieczonego niebędącego pracownikiem powinien być złożony płatnikowi zasiłku macierzyńskiego przed terminem rozpoczęcia korzystania z tego zasiłku za okres ustalony przepisami Kp jako okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego albo dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego. Podobny przepis dotyczył urlopu rodzicielskiego (§ 18a pkt 3).

Obecnie obowiązuje rozporządzenie MRPiPS z 8.12.2015 w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokość oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków (DzU poz. 2205 ze zm.). W § 22 pkt 4 stanowi ono, że jednym z dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłku macierzyńskiego przysługującego za okres ustalony w Kp jako okres urlopu rodzicielskiego, jeżeli zasiłek macierzyński za okres bezpośrednio poprzedzający okres objęty wnioskiem o udzielenie tego urlopu był pobierany przez tego ubezpieczonego, jest ? w przypadku ubezpieczonego niebędącego pracownikiem ? wniosek ubezpieczonego złożony (w formie papierowej lub określonej formie elektronicznej) płatnikowi zasiłku macierzyńskiego przed terminem rozpoczęcia korzystania z tego zasiłku za okres ustalony przepisami Kp jako okres urlopu rodzicielskiego.

Stanowisko TK i SN

Przepisy wykonawcze do ustawy wskazują zatem termin, o którym w ustawie zasiłkowej nie było mowy. Pojawiło się więc pytanie, czy nie doszło do przekroczenia delegacji ustawowej przy wydawaniu rozporządzenia. W kwestii tej wypowiadał się TK (wyrok z 24.03.2015, P 42/13), który uznał, że pracownicy i inni ubezpieczeni powinni być traktowani jednakowo, tzn. powinni składać wniosek o przyznanie i wypłatę zasiłku macierzyńskiego przed początkiem wskazywanego w nim okresu zasiłkowego, najpóźniej w przededniu rozpoczęcia okresu, przez który zasiłek ten ma przysługiwać. TK nie zakwestionował przepisów (rozstrzygał na podstawie poprzedniej ich wersji). Odnosząc się do art. 29 ust. 5 ustawy zasiłkowej (w wersji obowiązującej przed 2.01.2016), uznał, że sytuacja prawna ubezpieczonych niebędących pracownikami została powiązana z rozwiązaniem przewidzianym w Kp.

W tym kierunku poszedł też SN. Wyroki z: 9.03.2016 (I UK 109/15), 10.08.2016 (III UK 209/15), 12.04.2016 (I UK 146/15) i 21.07.2016 (I UK 260/15) dotyczyły podobnych sytuacji. Kobiety prowadziły pozarolniczą działalność gospodarczą. Po urodzeniu dzieci korzystały z zasiłków macierzyńskich za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu. Potem złożyły wnioski o zasiłki macierzyńskie przez okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego. ZUS odmówił wypłaty, uzasadniając, że się spóźniły. W jednym przypadku wniosek wpłynął do ZUS 12.09.2014 o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego od 18.07.2014 oraz zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego od 29.08.2014.

Więcej w miesięczniku „Rachunkowość i Podatki”