„Weryfikacja świadczeń rodzinnych” – artykuł Magdaleny Januszewskiej w „Gazecie Samorządu i Administracji”

01-03-2019

Raz na trzy lata rząd musi zbadać poziom dochodów i wydatków rodzin, a następnie zdecydować, czy przyznać im wyższe wsparcie.

Świadczenia rodzinne, w przeciwieństwie do emerytur i rent, nie podlegają corocznej waloryzacji. Ustawa o świadczeniach rodzinnych przewiduje jednak mechanizm tzw. weryfikacji. Dotyczy ona kryteriów dochodowych oraz świadczeń rodzinnych, z wyjątkiem świadczenia pielęgnacyjnego. Także ustawa o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów przewiduje procedurę weryfikacji wysokości zasiłku dla opiekuna. Weryfikacja ta odbywa się raz na 3 lata.

Następna w 2021 r.

Ostatnia weryfikacja miała miejsce 1 listopada 2018 r. Oznacza to, że kolejna nastąpi 1 listopada 2021 r.

Ewentualne podwyższenie świadczeń i kryteriów jest poprzedzone badaniami o charakterze ekonomicznym. Jak wskazuje art.  18 ust. 1 i ust. 2 u.ś.r., weryfikacja odbywa się z uwzględnieniem wyników badań progu wsparcia dochodowego rodzin. Badaniem tego progu zajmuje się Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Reguły określa rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 25 kwietnia 2005 r. w sprawie sposobu ustalania progu wsparcia dochodowego rodzin. Badane jest przeprowadzane metodą ekspercko-empiryczną. Uwzględnia się:

1) zestaw towarów i usług (żywność, mieszkanie, odzież i obuwie, higiena i ochrona zdrowia,

edukacja, transport i łączność, kultura, sport i wypoczynek),

2) normy spożycia i użytkowania towarów i usług;

3) poziom cen.

Badanie uwzględnia różne typy rodzin – pełne i niepełne, z różną liczbą dzieci i z uwzględnieniem niepełnosprawności.

Punktem odniesienia dla wyników weryfikacji są rzeczywiste wydatki gospodarstw domowych z II kwintyla publikowane przez GUS. W ostatnim przeprowadzonym badaniu (z lutego 2018 r.), eksperci zauważyli, że istotną zmianą w otoczeniu niezamożnych rodzin z dziećmi na utrzymaniu było wdrożenie od II kwartału 2016 r. programu „Rodzina 500+”. Przełożyło się to na wzrost wydatków konsumpcyjnych. Ostatnie badanie bazuje na cenach średniorocznych udostępnionych przez GUS za 2016 r. Jest to pewną słabością sposobu przeprowadzania weryfikacji – o poziomie wsparcia na przyszłość w gruncie rzeczy decydują dochody sprzed kilku lat.

Tylko postulaty

Należy zauważyć, że nie każdy proces weryfikacji kończy się podniesieniem kwot kryteriów lub świadczeń. Na problem ten zwracają też uwagę autorzy badania. „W latach poprzednich (do 2013 r.) dane o badaniu progów Wsparcia Dochodowego Rodzin nie przekładały się na decyzje tzw. „policy makers” w zakresie poziomu dostępu do świadczeń rodzinnych. Dystans między wysokością koszyków WDR a faktyczną granicą dostępu do świadczeń znacząco zmniejszył się w listopadzie 2015 r. (nowy próg to 674 zł). W efekcie w 2016 r. po raz pierwszy od paru lat, liczba rodzin korzystających ze świadczeń rodzinnych, których otrzymywanie uzależnione było od uzyskiwanego dochodu wzrosła o 6,8% do 1 118 tys. rodzin. Wcześniej zakres ten regularnie zmniejszał się, także z uwagi na czynnik demograficzny.” – czytamy w badaniu z lutego 2018 r. (dostępne na stronie https://www.ipiss.com.pl/?zaklady=wsparcie-dochodowe-rodzin).

Ruch po stronie rządu

Badanie jest podstawą dla Rady Ministrów do zaproponowania kwot świadczeń i kryteriów Radzie Dialogu Społecznego (do 15 maja roku, w którym jest przeprowadzana weryfikacja). Rząd przedstawia też dane statystyczne – o realizacji świadczeń rodzinnych za okres od poprzedniej weryfikacji, w tym liczbę osób otrzymujących świadczenia rodzinne oraz wydatki na ten cel w poszczególnych latach.

Rada Dialogu Społecznego do 15 czerwca danego roku kalendarzowego uzgadnia te kwoty. Jeśli tego nie zrobi, to decyzje samodzielnie podejmuje Rada Ministrów (art. 19 u.ś.r.) i publikuje rozporządzenie z nowymi kwotami, nie niższymi niż proponowała (do 15 sierpnia danego roku).

Obecnie kwoty świadczeń i kryteriów wynikają z obowiązującego od 22 sierpnia 2018 r. rozporządzenia Rady Ministrów z 31 lipca 2018 r. w sprawie wysokości dochodu rodziny albo dochodu osoby uczącej się stanowiących podstawę ubiegania się o zasiłek rodzinny i specjalny zasiłek opiekuńczy, wysokości świadczeń rodzinnych oraz wysokości zasiłku dla opiekuna (Dz.U. poz. 1497).

Weryfikacja 2018 r.

Ostatnia weryfikacja spowodowała podniesienie tylko świadczeń rodzinnych związanych z niepełnosprawnością.

Kryteria dochodowe uprawniającego do zasiłku rodzinnego (ogólne – 674 zł i dla rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym – 764 zł) pozostały bez zmian. Także kryterium uprawniające do jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia dziecka nie wzrosło (1 922 zł). Na dotychczasowym poziomie pozostały także kwoty zasiłku rodzinnego wraz z dodatkami.

Od 1 listopada 2018 r., wzrosły natomiast:

• zasiłek pielęgnacyjny – 184,42 zł (wzrost o 31,42 zł), a od 1 listopada 2019 r. – 215,84 zł,
• specjalny zasiłek opiekuńczy i zasiłek dla opiekuna – 620 zł (wzrost o 100 zł).

Podniesienie zasiłku pielęgnacyjnego było od dawna postulowane ze względu na to, że wysokość tego świadczenia zaczęła znacznie odbiegać od analogicznego świadczenia przysługującego emerytom i rencistom, tzn. od dodatku pielęgnacyjnego (do 28 lutego 2019 r. wynoszącego 215,84 zł, po waloryzacji od marca 2019 r. prawdopodobnie 222,01 zł). Dodatek ten jest jednak waloryzowany na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Rósł więc systematycznie w kolejnych latach.

Inaczej 500+ i FA

Mechanizmu weryfikacji, ani waloryzacji nie przewiduje ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci ani też ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów. Nie stoi to jednak na przeszkodzie podniesieniu tych świadczeń i kryteriów ich przyznawania. W obu przypadkach podnieść je może Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia (odpowiednio: art. 6 i art. 14). Jeśli chodzi o fundusz alimentacyjny, to powinna kierować się wysokością wyegzekwowanych świadczeń alimentacyjnych. W wypadku świadczenia wychowawczego, Rada Ministrów powinna wziąć pod uwagę prognozowany wskaźnik średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, przyjęty w ustawie budżetowej na dany rok kalendarzowy. W praktyce nie korzystano z tych instrumentów, mimo że np. o podniesienie świadczeń z funduszu apelowali RPO i RPD. Kryterium dochodowe na osobę w rodzinie w przypadku świadczeń alimentacyjnych będzie jednak podniesione w tym roku z 725 zł do 800 zł (ma zastosowanie po raz pierwszy przy ustalaniu prawa do świadczeń z funduszu alimentacyjnego na okres świadczeniowy rozpoczynający się od 1 października 2019 r.), co wynika z ustawy z dnia 6 grudnia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy skuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych (Dz.U. poz. 2432)

W związku z tym, że ostatnimi laty znacznie wzrosło wynagrodzenie minimalne, rząd zapowiada podniesienie kryterium dochodowego na potrzeby świadczenia wychowawczego o co najmniej 100 zł (obecnie jest to 800 zł). Zapowiedzi te nie przybrały jeszcze sformalizowanej formy.

Więcej w „Gazecie Samorządu i Administracji” nr 3/2019 s. 36