Radca Prawny Magdalena Januszewska

Aktualności

,,Ustawa o świadczeniu wspierającym skierowana do sejmowej komisji – będą zmiany” – wypowiedź Magdaleny Januszewskiej w Prawo.pl

14-04-2023

Rząd planuje od przyszłego roku wprowadzić nowe świadczenie wspierające bezpośrednio dla osoby z niepełnosprawnością. Będzie ono obok, a nie zamiast, dotychczasowego systemu wsparcia, jak renty socjalne, rodzinne czy z tytułu niezdolności do pracy. Eksperci zauważają jednak rozbieżności w uzasadnieniu i w samym projekcie ustawy, szczególnie w kwestii ubezpieczenia opiekunów dorabiających do świadczenia pielęgnacyjnego. 14 kwietnia odbyło się pierwsze czytanie projektu ustawy, która wraz z obywatelskim projektem ustawy o rencie socjalnej została skierowana do dalszych prac Komisji Polityki Społecznej i Rodziny.

Rządowy projekt ustawy o świadczeniu wspierającym, przygotowany przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej (UD493, druk sejmowy nr 3130), zakłada m.in., że osoba z niepełnosprawnością oraz jej otoczenie, które ją wspiera, będą mogli zdecydować o rodzaju wsparcia, które jest dla nich korzystniejsze. Są dwie możliwości:

– osoba z niepełnosprawnością może zdecydować, że chce otrzymywać świadczenie wspierające (ŚW), wtedy jej opiekun nie będzie otrzymywał świadczenia pielęgnacyjnego (ŚP), zasiłku dla opiekuna (ZdO) lub specjalnego zasiłku opiekuńczego (SZO), jeśli dotąd je pobierał. Będzie miał jednak zabezpieczone ubezpieczenie społeczne. Będzie także mógł skorzystać z narzędzi pomocowych za pośrednictwem urzędu pracy, które pozwolą mu wejść na rynek pracy.

– opiekun osoby z niepełnosprawnością może zdecydować, że dalej pozostaje na ŚP lub ZdO albo SZO, ale wtedy osoba niepełnosprawna nie będzie mogła pobierać świadczenia wspierającego. Będzie natomiast musiała mieć ustalony poziom potrzeby wsparcia przez wojewódzki zespół ds. orzekania, a jej opiekun będzie mógł dorobić do określonego progu. Opiekun będzie miał zapewnioną ochronę ubezpieczeniową, jak dotychczas, z powodu pobierania świadczenia, ale także z tytułu wykonywanej pracy.

W obecnym stanie prawnym pobierający ŚP, ZdO, SZO nie mogą dorobić do tych świadczeń w ogóle, co wielokrotnie spotykało się z protestami części opiekunów. Jak uzasadnia resort rodziny, proponowane rozwiązania mają, po blisko 9 latach, zrealizować wyrok TK z 2014 r. (sygn. akt K 38/13). Zakwestionował on przepis ustawy o świadczeniach rodzinnych, który mówi o tym, że jeśli niepełnosprawność powstała w dorosłym życiu, jej opiekun nie może pobierać świadczenia pielęgnacyjnego. Dotychczas rząd realizację wyroku uzależniał od uprzedniej reformy systemu orzekania o niepełnosprawności. Faktycznie, nowe przepisy na równi traktują opiekunów, niezależnie od wieku osoby z niepełnosprawnością, którą wspierają.

Świadczenie wspierające – zmiany w projekcie

Zupełnie nowym rozwiązaniem jest projektowane świadczenie wspierające. Jego celem jest pomoc osobom z największymi trudnościami w samodzielnym funkcjonowaniu. ŚW ma częściowo pokryć wydatki związane z zaspokojeniem szczególnych potrzeb życiowych tych osób. Da też możliwość, zgodnie z Konwencją ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami, wyboru przez samą osobę z niepełnosprawnością, jakie wsparcie wybiera – czy świadczenie wspierające dla siebie, czy pozostanie opiekuna na świadczeniu opiekuńczym z możliwością dorobienia. (…)

Świadczenie pielęgnacyjne może być na starych zasadach

(…) Jednak wszyscy pobierający świadczenia opiekuńcze (ŚP, ZdO, SZO) będą mogli pozostać na nich, zgodnie z obecnym stanem prawnym. Nie jest planowana zmiana wysokości świadczeń opiekuńczych ani likwidowanie dotychczas istniejących form wsparcia co oznacza, że można będzie pobierać świadczenie wspierające i np. rentę socjalną równocześnie. K(…)

Osoba z niepełnosprawnością zadecyduje o wyborze świadczenia

Jeśli osoba z niepełnosprawnością wybierze, że chce otrzymywać świadczenie wspierające, będzie musiała się zwrócić do wojewódzkiego zespołu ds. orzecznictwa o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia. Tak definiuje ją ustawodawca: – Potrzeba wsparcia jest to stan, w którym w celu zapewnienia, zwiększenia lub utrzymania niezależności osoby niepełnosprawnej, w związku z brakiem lub utratą autonomii fizycznej, psychicznej, intelektualnej lub sensorycznej, wymagane jest wsparcie jednej lub więcej osób albo technologii wspomagających.

Będzie to ocena funkcjonalna na podstawie skali ICF oparta na wywiadzie bezpośrednim z osobą ubiegającą się o świadczenie. Oceniana będzie samodzielność w wykonywaniu czynności dnia codziennego i rodzaj potrzebnego wsparcia. Wiele osób z niepełnosprawnością uważa, że resort dokonał najgorszego wyboru z możliwych, wybierając hiszpańską skalę BVD opartą na ICF. Chodzi o to, że nie jest ona reprezentatywna dla takich niepełnosprawności jak np. autyzm, niepełnosprawność intelektualna czy choroby psychiczne. (…)

Do wniosku o ocenę poziomu potrzeby wsparcia będzie trzeba dołączyć kwestionariusz samooceny potrzeb w zakresie codziennego funkcjonowania, jego wzór poda resort rodziny. Ocena potrzeby wsparcia będzie dokonywana w podziale na dwie grupy wiekowe:

Wysokość świadczenia wspierającego

Wysokość świadczenia wspierającego będzie uzależniona od punktacji przyznanej w skali potrzeby wsparcia i wyniesie:

  1. dwukrotność renty socjalnej – jeśli potrzeba wsparcia określona będzie w decyzji na:
  1. wysokość renty socjalnej – jeśli potrzeba wsparcia będzie określona na:
  1. połowę renty socjalnej – jeśli potrzeba wsparcia będzie określona na:

Co bardzo istotne, świadczenie wspierające nie zastąpi innych świadczeń np. renty socjalnej czy renty rodzinnej. Będzie funkcjonowało w systemie wsparcia obok tych istniejących dziś świadczeń. (…)

Kiedy świadczenie opiekuńcze będzie zawieszone

Jeśli osoba z niepełnosprawnością otrzyma świadczenie wspierające, jej opiekun nie będzie mógł pobierać świadczenia opiekuńczego (ŚP, ZdO, SZO). Świadczenia opiekuńcze lub postępowanie w ich sprawie zostaną zawieszone, gdy osoba z niepełnosprawnością złoży wniosek o świadczenie wspierające. Najpierw zatem musi być rozstrzygnięty wniosek o świadczenie wspierające. Uzyskanie decyzji o potrzebnym poziomie wsparcia, nie oznacza, że będzie ona musiała być wykorzystana przez składającego wniosek. Jeśli okaże się, że świadczenie wspierające będzie mniej opłacalne, niż np. świadczenie pielęgnacyjne, wnioskujący nie musi dalej starać się o ŚW. (…)

Natomiast otrzymana decyzja o poziomie potrzebnego wsparcia może się przydać w sytuacji, gdyby opiekun zdecydował, że nie pozostaje na starych zasadach na świadczeniach opiekuńczych, ale chce zacząć do nich dorabiać. Wtedy osoba z niepełnosprawnością musi mieć ustalony przez wojewódzkie zespoły poziom potrzebnego wsparcia. Opiekun będzie mógł dorobić do sześciokrotności minimalnego wynagrodzenia w danym roku. Jeśli przekroczy ten pułap, będzie miał cofnięte uprawnienie do świadczeń opiekuńczych. (…)

Prawa nabyte

Projekt ustawy zachowuje prawa nabyte opiekunów osób z niepełnosprawnościami. Dotychczasowe przepisy będą nadal obowiązywały względem opiekunów, którzy nabyli lub nabędą prawo do świadczeń opiekuńczych, zanim wejdą w życie projektowane zmiany, czyli do 31 grudnia 2023 r. – Oznacza to, że opiekunowie osób niepełnosprawnych, którzy nabyli uprawnienie do świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego albo ZdO przed dniem wejścia w życie projektowanych regulacji, nie będą musieli spełniać wymogu posiadania przez osobę niepełnosprawną, nad którą sprawują opiekę, decyzji ustalającej potrzebę wsparcia – wyjaśnia ustawodawca. Ta zasada dotyczy także tych, którzy będą ubiegać się np. o świadczenie pielęgnacyjne, a byli uprawnieni do niego do 31 grudnia 2023 r., ale utracili prawo do ŚP po wejściu w życie projektowanej ustawy w związku z utratą ważności orzeczenia o niepełnosprawności lub jej stopniu. Wtedy prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, ZdO i SZO będzie również przysługiwać na starych zasadach. (…)

Ubezpieczenie społeczne dla pobierających świadczenia opiekuńcze

Opiekunowie niezależnie, czy zdecydują się pozostać na świadczeniach opiekuńczych na starych zasadach, czy też ich bliska osoba z niepełnosprawnością będzie pobierała świadczenie wspierające, będą mieli zabezpieczoną ochronę emerytalno-rentową. Za pobierających ŚP, ZdO, SZO, którzy podejmą zatrudnienie lub inną pracę zarobkową nadal budżet państwa będzie opłacał składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe z tytułu pobierania tych świadczeń. Dodatkowo będą ubezpieczeni także z tytułu podjętego zatrudnienia – tak czytamy w uzasadnieniu do projektu.

Jednak Magdalena Januszewska, radca prawny, należąca do Polskiej Sieci Naukowej Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego COOPERANTE, podkreśla, że koncepcja podwójnego ubezpieczenia społecznego w powyższym przypadku opisana w uzasadnieniu, nie znajduje odzwierciedlenia w samym projekcie ustawy. – Wydaje mi się, że w wypadku osób na świadczeniu pielęgnacyjnym, SZO, ZdO znajdzie zastosowanie inna zasada – z art. 6 ust. 2b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – zaznacza. Przepis brzmi: – Wójt, burmistrz lub prezydent miasta nie opłaca składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za osobę pobierającą świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, jeżeli podlega ona obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z innego tytułu na podstawie ustawy lub na podstawie odrębnych przepisów lub jest ubezpieczona na podstawie art. 16 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

– Oznacza to, że jeśli opiekun na świadczeniu pielęgnacyjnym, SZO, ZdO będzie mógł dorabiać i to zrobi, to nie będzie ubezpieczony z tytułu świadczenia, a z tytułu umowy o pracę, zlecenia, etc. – mówi mec. Januszewska. – Nie widzę w projekcie ustawy przepisu, który nowelizowałby ustawę o systemie ubezpieczeń społecznych w taki sposób, aby temu zapobiec – dodaje. (…)

Ubezpieczenie dla opiekuna osoby na świadczeniu wspierającym

Ubezpieczenie emerytalno-rentowe będą mieli zapewnione także opiekunowie osób z niepełnosprawnością, które będą pobierać świadczenie wspierające, jeśli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób sprawujących opiekę stanowi kwota odpowiadająca wysokości pobieranego świadczenia wspierającego przez osobę, nad którą sprawowana jest opieka. Zainteresowany opłacaniem składek opiekun będzie składał wniosek do ZUS o objęcie ubezpieczeniem. Jednak składki będą opłacane, tak jak obecnie, do progu 20 lat pracy dla kobiet i 25 dla mężczyzn, a nie przez cały czas sprawowania opieki nad osobą jej wymagającą, na co zwróciła uwagę społeczność opiekunów „Chcemy całego życia”. Podczas pierwszego czytania projektu w Sejmie wiceminister Wdówik podkreślił, że zostanie wprowadzona zmiana, i że opiekunowie będą mieli ochronę ubezpieczeniową przez cały okres sprawowania opieki.

Społeczność opiekunów „Chcemy całego życia” jest także zaniepokojona wysokością składek odpowiadających wysokości ŚW, które pobierała będzie osoba z niepełnosprawnością. Przypominają, że początkowo w ramach uzgodnień z „Ruchem 2119. Protest OzN i osób opiekuńczych” ministerstwo rodziny obiecywało składki równe dwukrotności renty socjalnej. Krzysztof Kurowski również jest zdania, że składki emerytalno-rentowe winny być wyższe. Obecnie w projekcie ustawy zaplanowana wysokość ubezpieczenia jest adekwatna do wysokości ŚW.

Mec. Januszewska zauważa, że można postulować ubezpieczenie przez cały czas opieki, ale wówczas należałoby tę zasadę rozciągnąć na wszystkich opiekunów, a nie tylko w odniesieniu do świadczenia wspierającego. – Rozwiązanie, iż opiekun jest ubezpieczony z tytułu opieki nad osobą uprawnioną do świadczenia wspierającego nie dłużej jednak niż przez okres niezbędny do uzyskania okresu ubezpieczenia składkowego i nieskładkowego wynoszącego 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, jest symetryczne z rozwiązaniem przyjętym przy świadczeniu pielęgnacyjnym, SZO i ZdO – dodaje. Zaznacza, że uznanie okresu opieki za okres składkowy miało w założeniach zapobiegać temu, aby przez fakt długotrwałego sprawowania opieki, opiekunowie nie byli w przyszłości (np. w razie śmierci osoby wspieranej, poprawy jej stanu zdrowia, a także zaprzestania sprawowania opieki) pozbawieni swoich świadczeń, w szczególności emerytur.

Jak zauważa mec. Januszewska, obie grupy opiekunów – tych na świadczeniach opiekuńczych, którzy będą do nich dorabiać, i tych, których bliska osoba z niepełnosprawnością otrzymuje ŚW – nie będą w takiej samej sytuacji. – Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób sprawujących opiekę stanowi kwota odpowiadająca wysokości pobieranego świadczenia wspierającego przez osobę, nad którą sprawowana jest opieka. Oznacza to, że wysokość składek zależy od wysokości świadczenia – podkreśla. Zaznacza, że z projektu ustawy można wnosić, że w ten sposób ma być uwzględniony „ciężar” opieki. – Biorąc jednak pod uwagę, że aby mieć to ubezpieczenie, trzeba zrezygnować z pracy, to z punktu widzenia opiekuna, najbardziej opłacalna okaże się opieka nad osobą pobierającą najwyższe świadczenie wspierające. W wypadku najniższego świadczenia, ta zasada może działać zniechęcająco na podejmowanie opieki – dodaje.

Byli opiekunowie, których bliskie osoby z niepełnosprawnością zdecydują się na ŚW, będą mogli skorzystać z zasiłku dla bezrobotnych lub świadczenia przedemerytalnego (gdy zostało im 5 lat do emerytury). – Przyjęto, że ze świadczenia przedemerytalnego skorzystać może ok. 17 proc. byłych opiekunów osób niepełnosprawnych, które skorzystały ze świadczenia wspierającego, co oznacza w pierwszym roku 2 tys. osób, w 2025 r. 8,2 tys. osób, w 2026 r. – 19,6 tys. osób. Z zasiłku dla bezrobotnych skorzystać może w pierwszym roku ok. 10 tys. osób, w roku 2025 – 30,8 tys. osób, w 2026 r. – 56 tys. osób, w latach kolejnych liczba ta będzie oscylować w okolicy 4 tys. osób. – czytamy w ocenie skutków regulacji projektu.

Koszt świadczeń (wspierających, pielęgnacyjnych z dorabianiem, składek społecznych, świadczeń przedemerytalnych, zasiłków dla bezrobotnych i programu aktywizacyjnego) wraz z kosztami obsługi, wedle szacunków MRiPS, wyniesie w pierwszym roku 3,9 mld zł. Rozwiązanie spowoduje m.in. zwiększenie dochodów JST z tytułu kosztów obsługi nowego świadczenia, saldo dochodów w pierwszym roku wyniesie 36 mln zł. (…)

Beata Dązbłaż

Czytaj więcej: Prawo.pl