,,Mieszkanie pod jednym dachem wystarczy, by wziąć urlop opiekuńczy na dziadka i konkubenta” – wypowiedź Magdaleny Januszewskiej w Prawo.pl

29-06-2023

Pracownik w Polsce, wbrew zaleceniom unijnej dyrektywy, nie skorzysta z przysługujących mu pięciu dni w roku kalendarzowym urlopu opiekuńczego, by zapewnić osobistą opiekę lub wsparcie dziadkowi lub swojemu rodzeństwu jako członkom rodziny. Chyba, że mieszkają pod jednym dachem. W ten sposób z urlopu skorzystają też konkubenci, choć polskie prawo nie stawia na równi związku partnerskiego z małżeńskim.

Dokładnie 4 kwietnia 2023 r. weszła w życie nowelizacja kodeksu pracy (Dz.U. z 2023 r., poz. 641), która wdrożyła m.in. dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylająca dyrektywę Rady 2010/18/UE (Dz. U. UE. L. 2019. 188.79 z 12 lipca 2009 r.). To ona zaleciła państwom członkowskim wprowadzenie urlopu opiekuńczego. Implementacją unijnego prawa jest nowy art. 173 (1) kodeksu pracy. Szkopuł jednak w tym, że regulacja nie jest tak korzystna dla pracowników, jak mogłaby być, gdyby rządzący zastosowali się do zaleceń dyrektywy. (…)

Wsparcie starzejącego się społeczeństwa – urlop na dziadków?

– Aby zapewnić mężczyznom i kobietom pełniącym obowiązki opiekuńcze większe możliwości pozostania na rynku pracy, każdy pracownik powinien mieć prawo do urlopu opiekuńczego wynoszącego pięć dni roboczych w roku. Państwa członkowskie mogą zdecydować, że taki urlop może być wykorzystywany w częściach obejmujących od jednego do kilku dni roboczych na konkretny przypadek. Aby uwzględnić rozbieżne systemy krajowe, państwa członkowskie powinny mieć możliwość przyznawania urlopu opiekuńczego w oparciu o okres rozliczeniowy inny niż rok, na osobę potrzebującą opieki lub wsparcia bądź na konkretny przypadek. Ze względu na starzenie się społeczeństwa i wynikające z niego upowszechnianie się ograniczeń związanych z wiekiem, przewiduje się stały wzrost zapotrzebowania na opiekę. Państwa członkowskie powinny uwzględniać wzrost zapotrzebowania na opiekę przy opracowywaniu swojej polityki opiekuńczej, również w odniesieniu do urlopu opiekuńczego. Zachęca się państwa członkowskie do rozszerzania prawa do urlopu opiekuńczego na opiekę nad innymi krewnymi, takimi jak dziadkowie i rodzeństwo. Państwa członkowskie mogą wymagać uprzedniego przedstawienia zaświadczenia lekarskiego o potrzebie zapewnienia znacznej opieki lub wsparcia z poważnych powodów medycznych – czytamy w motywie 27 dyrektywy.

Jak wynika z jej art. 1, dyrektywa ustanawia minimalne wymagania mające na celu osiągnięcie równości kobiet i mężczyzn pod względem szans na rynku pracy i traktowania w miejscu pracy przez ułatwienie m.in. opiekunom godzenia życia zawodowego z rodzinnym.

Krewny a członek rodziny 

Zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. c) dyrektywy, urlopem opiekuńczym jest urlop dla pracowników, umożliwiający zapewnienie osobistej opieki lub wsparcia krewnemu lub osobie zamieszkującej z pracownikiem w tym samym gospodarstwie domowym, którzy wymagają znacznej opieki lub znacznego wsparcia z poważnych względów medycznych, określonych przez poszczególne państwa członkowskie.

Za opiekuna – w myśl art. 3 ust. 1 lit. d) – uznawany jest pracownik zapewniający osobistą opiekę lub wsparcie krewnemu lub osobie zamieszkującej z pracownikiem w tym samym gospodarstwie domowym, którzy wymagają znacznej opieki lub znacznego wsparcia z poważnych względów medycznych, określonych przez poszczególne państwa członkowskie. Dyrektywa definiuje też krewnych jako syna, córkę, matkę, ojca, małżonka (małżonkę) lub partnera (partnerkę) w związku partnerskim, w przypadku gdy prawo krajowe uznaje takie związki partnerskie.

Sam zaś urlop opiekuńczy uregulowany został w art. 6 dyrektywy. Jego ust. 1 stanowi, że państwa członkowskie wprowadzają niezbędne środki w celu zapewnienia, aby każdy pracownik miał prawo do urlopu opiekuńczego w wymiarze pięciu dni roboczych w roku. Państwa członkowskie mogą określić dodatkowe szczegóły dotyczące zakresu i warunków urlopu opiekuńczego, zgodnie z prawem krajowym lub praktyką. Skorzystanie z tego prawa może być uzależnione od odpowiedniego uzasadnienia, zgodnie z prawem krajowym lub praktyką. Z kolei na podstawie ust. 2, państwa członkowskie mogą przyznawać urlop opiekuńczy w oparciu o okres rozliczeniowy inny niż rok, na osobę potrzebującą opieki lub wsparcia, bądź na konkretny przypadek.

Znowelizowany kodeks pracy reguluje urlop opiekuńczy w art. 173 (1). Jego par. 1 przewiduje, że pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego urlop opiekuńczy, w wymiarze pięciu dni, w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych.

Za członka rodziny uważa się syna, córkę, matkę, ojca lub małżonka (par. 2).

Co ważne, we wniosku wskazać należy imię i nazwisko osoby, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych, przyczynę konieczności zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia przez pracownika oraz w przypadku członka rodziny – stopień pokrewieństwa z pracownikiem lub w przypadku osoby niebędącej członkiem rodziny – adres zamieszkania tej osoby (par. 5).

Węższe określenie niż unijne zalecenia, ale urlop opiekuńczy na dziadka, konkubenta i jego dzieci też możliwy

W opinii Magdaleny Januszewskiej, radcy prawnego, należącej do Polskiej Sieci Naukowej Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego COOPERANTE, różnica w definicji krewnego między kodeksem pracy a dyrektywą dotyczy tylko partnera w związku partnerskim. – Nie może być inaczej, skoro polskie prawo nie przewiduje takiego związku – podkreśla mec. Januszewska. I dodaje: – Jeśli opieka ma być nad krewnym, to nie ma znaczenia, czy zamieszkuje z pracownikiem w jednym gospodarstwie domowym, czy nie. Natomiast jeśli ma być sprawowana opieka nad osobą zamieszkującą razem z opiekunem, to ewentualne pokrewieństwo nie ma znaczenia (zarówno w KP, jak i w dyrektywie). Może zatem chodzić o opiekę nad babką, dziadkiem, wujem, konkubentem, itd. Liczy się tylko to, czy pracownik i ta osoba zamieszkują w tym samym gospodarstwie domowym. (…)

Grażyna J. Leśniak

Czytaj więcej: Prawo.pl