,,Rząd na kolanie i bez strategii chce rozwiązać problem pracowników wykonujących prace uciążliwe” – wypowiedź Magdaleny Januszewskiej w Prawo.pl
19-07-2023
Rząd zwalnia się z obowiązku opracowania strategii wspierania zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób wykonujących przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którym nie przysługuje prawo do emerytury pomostowej. Dokumentu nie ma i nie będzie. Będą natomiast przepisy, które umożliwią szerszej rzeszy pracowników ubieganie się o emeryturę pomostową. Zdaniem prawników, zmiany spowodują chaos na rynku pracy.
16 czerwca 2023 r. Sejm uchwalił nowelizację ustawy o emeryturach pomostowych oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 3321). Realizuje ona jeden z punktów porozumienia, jakie rząd podpisał z KK NSZZ „Solidarność”, czyli wyłączenie wygasającego charakteru emerytur pomostowych. Przy tej okazji uchylony zostanie art. 53 ustawy, który zobowiązywał ministra pracy do przygotowania strategii dotyczącej wspierania zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób wykonujących przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którym nie przysługuje prawo do emerytury pomostowej. Strategia ta nigdy nie została jednak opracowana i wszystko wskazuje na to, że już nie zostanie. (…)
Wcześniejsza dezaktywizacja zawodowa osób wykonujących pracę uciążliwą
Emerytury pomostowe, czyli świadczenie pobierane przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, miały kompensować wieloletnią uciążliwą pracę. Zgodnie z art. 4 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 164) prawo do niej przysługuje pracownikowi, który co do zasady spełnia łącznie następujące warunki:
– urodził się po 1948 roku,
– osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat w przypadku kobiet i co najmniej 60 lat w przypadku mężczyzn,
– wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze co najmniej 15 lat,
– wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 roku oraz po 31 grudnia 2008 roku,
– posiada okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.
Założeniem ustawodawcy był wygasający charakter emerytur pomostowych z uwagi na coraz większą dbałość pracodawców o bhp. Rząd postanowił jednak uchylić ich wygasający charakter. (…)
Pomostówki wymagają szerszej strategii
Z danych opublikowanych w ekspertyzie Instytutu Spraw Publicznych, przygotowanej dla Rady Dialogu Społecznego, pt.: „Dylemat wygaszenia emerytur pomostowych. Interdyscyplinarna analiza stanu obecnego oraz rekomendacje na przyszłość”, autorstwa dr Janiny Petelczyc i dra Tomasza Lasockiego, wynika, że liczba beneficjentów systemu systematycznie rośnie od 2009 r., kiedy to emerytury pomostowe pobierało 1,8 tys. osób. W 2020 r. beneficjentów było 33,5 tys., a od stycznia do końca listopada 2021 r. emerytury pomostowe pobierało już 37,9 tys. osób. Przeciętna emerytura pomostowa wynosiła wówczas 3 410,41 zł, podczas gdy przeciętna emerytura z FUS – 2 544,54 zł.,
W 2020 r. płatnicy zgłosili do ZUS drukiem ZUS ZSWA 308,4 tys. osób wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. To o 2,7 proc. mniej niż rok wcześniej.
Średni wiek osoby wykonującej pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynosił 45,5 lat. Przy czym dla mężczyzn średni wiek był wyższy – 45,8 lat, a dla kobiet niższy – 44,5 lat. – Wiek ten systematycznie rośnie, jak wskazują dane z ZUS, w 2010 r. wynosił 43,4 (ogółem) oraz 43,9 lat dla mężczyzn i 41.8 lat dla kobiet – zauważają autorzy ekspertyzy. (…)
Więcej pracowników będzie musiało się mierzyć z problemem
Magdalena Januszewska, radca prawny, specjalizująca się w prawie pracy i zabezpieczenia społecznego, zwraca uwagę na problemy, jakie mają pracownicy, których pracodawca nie zgłosił do ZUS jako pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. – Należy pamiętać, że zgłoszenie wiąże się z koniecznością opłacania składek na FEP od wynagrodzenia każdego zgłoszonego pracownika w wysokości 1,5 proc. Także za tych, którzy dotychczas nie mieli szans na pomostówkę, ze względu na brak stażu w szczególnych warunkach lub charakterze przed 1999 r. – mówi mec. Januszewska. I podkreśla, że wraz z usunięciem charakteru wygasającego emerytur pomostowych to, czy ktoś został zgłoszony do ZUS, czy też nie, nabiera nowego znaczenia.
– Pracodawca nie ma pełnej swobody w działaniu. Musi dokonywać oceny rodzaju wykonywanej pracy. Kiedyś były resortowe dzienniki i zarządzenia wskazujące stanowiska w danych branżach, na których pracę kwalifikowano jako pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Teraz ciężar tej kwalifikacji przesunięty na pracodawcę. Pracownikowi nie jest łatwo ją podważyć. Początkowo pracownik przed inspekcją pracy mógł kwestionować tylko to, że nie umieszczono go w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze – podkreśla mec. Januszewska. Przypomina, że dopiero od 2023 r. może także kwestionować, że pracodawca nie umieścił stanowiska, na którym dana osoba pracuje, w wykazie stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. A przecież to właśnie otwiera drogę do wpisana danego pracownika do ewidencji pracowników.
– Tak wynika z nowego (obowiązującego od 1 stycznia 2023 r.) brzmienia art. 41 ust. 6 ustawy o emeryturach pomostowych: w przypadku nieumieszczenia stanowiska pracy, na którym pracownik wykonuje pracę, w wykazie, o którym mowa w ust. 4 pkt 1, lub nieumieszczenia pracownika w ewidencji, o której mowa w ust. 4 pkt 2, pracownikowi przysługuje skarga do Państwowej Inspekcji Pracy – zaznacza mec. Magdalena Januszewska. Jej zdaniem, przy jednoczesnym wyłączeniu charakteru wygasającego emerytur pomostowych będzie oznaczało, że wzrośnie liczba osób, które z tym problemem będą się borykały. Alternatywnie, wykazanie szczególnej pracy na danym stanowisku będzie następować dopiero w postępowaniu odwoławczym przed sądem od decyzji ZUS odmawiającej emerytury pomostowej.
Potwierdzają to dane Departamentu Statystyki i Analiz Głównego Inspektoratu Pracy, z których wynika, że Państwowa Inspekcja Pracy w zakresie emerytur pomostowych prowadziła 21 spraw w 2020 r., 20 spraw w 2021 r. i 57 spraw w 2022 r.
Grażyna J. Leśniak
Czytaj więcej w: Prawo.pl